Natuurlijke waarde: uitputtend, of gelijkwaardig teruggeven?

Voor je gaat lezen over de natuurlijke waarde soort, stellen wij je een denkvraag, waar wij nog bij lange na niet uit zijn. De vraag weerspiegelt direct de kern van dit artikel. We vergaren economische rijkdom en bouwen materie op die het menselijke leven veraangenaamd en onttrekken tegelijkertijd veel biotische en abiotische rijkdom aan de natuur. We leven in een tijd waarin we steeds beter beseffen: het is tijd om >100% terug te geven aan de natuur, maar: hoe doen we dat? Welke ideeënrijkdom kunnen we meenemen naar organisaties, zodat zij en wij doorzien wat een ‘aan de natuur gelijkwaardig’ leven inhoudt? Onze vraag aan jou: Hoe stel jij je de route voor naar een wereld waarin we wereldwijd schoon water drinken in plaats van plastic flesjes met daarin een beetje drinkwater kopen?

In dit artikel besteden we eerst weer aandacht aan wat we onder natuurlijke waarde verstaan, hoe we er mee omgaan en wat dat maakt dat we dat zo doen, om vervolgens aandacht te besteden aan of het ook anders kan en wat de kenmerken hiervan zijn en hoe we dat kunnen stimuleren. Ook nu eindigen we weer met de vraag of het bijdraagt aan bevordering van de meervoudige waarde-balans.

Waar gaat het over?

Bij natuurlijke waarde gaat het ten diepste over alles wat leeft en leven geeft. Zonder water, licht, aarde en lucht, zijn er geen planten, dieren en mensen.

Al het gedrag wat water vertroebeld, licht verdonkert, de aarde uitput en lucht vervuilt moet stoppen. Ecologie als een onaantastbare grondrecht en dé basis voor een nieuwe economie! Dit betekent dat we samen moeten leren de natuur door en door te kennen, zodat wij als deel van en volkomen gelijkwaardig aan de natuur leren doorzien hoe we het leven op aarde toekomstbestendig kunnen opbouwen. De mens staat niet boven de natuur. De mens staat er middenin.

Welk gedrag is er nu?

Veel van wat mensen momenteel doen, is gericht op materialiseren. Gek is dat niet, want met materialen maken wij het onszelf gemakkelijk. We wonen fijn. We reizen gemakkelijk. We staan wereldwijd met elkaar in contact. Tegelijkertijd putten we kwetsbare grondstoffen uit, zodat we overal met onze smart phones en tablets verbonden kunnen zijn en kunnen reizen naar exotische plekken die we zo graag met eigen ogen willen zien. Het consumentisme viert hoogtij en de wereldburger heeft daar bij lange na nog niet genoeg van. Europeanen vliegen naar Azië en Aziaten naar Europa. Het gaat weer druk worden op Schiphol. Goed voor de economie.  Goed vooral ook voor de bevrediging van onze rusteloze, menselijke behoeften.

Welke systeemelementen houden dit gedrag overeind?

Jared Diamond (2019) brengt nauwgezet in kaart hoe de wereld van nu zich ontwikkelde. Hoe jagerstammen zich gingen vestigen op vaste plekken en voedsel leerden veredelen en dieren leerden domesticeren tot de meest succesvolle diersoorten op aarde: koeien, varkens, schapen, geiten, honingbijen. Niet ieder gebied op de wereld kwam evengoed mee, wat verklaarbaar is door de breedtegraad waarop we leven. Een breedtegraad waar de combinatie water, aarde, licht, lucht optimaal is en waar het mogelijk was om zonder noemenswaardige natuurlijke barrières geleerde lessen aan elkaar door te geven!

Na de uitvinding van de stoommachine was er geen houden meer aan. De mens achtte zich ver boven de natuur, want veel gemak kon nu worden gerealiseerd via technologie. Ik ben, omdat ik denk. En vanuit die rijke verbeelding werden dubbeltjes kwartjes, kwartjes werden guldens en guldens werden veelvouden van 2 euromunten. De arbeidersklasse verhief zich tot een brede middengroep, die comfortabel leeft, zowel in het communistische China als in het democratische westen. De focus op materiële zaken die het leven veraangenamen, zorgde er echter voor dat een balans zoek raakte: de mens werd gemiddeld rijker; de overige niet gedomesticeerde levende natuur werd gemiddeld armer en de bronnen die mens en de levende natuur nodig hebben om te leven – water, licht, aarde lucht – vervuilden zienderogen. Zo raakt de balans tussen nemen voor de mens en teruggeven aan de aarde steeds verder zoek. Hoe leren wij samen – oost, west, noord, zuid; technicus, natuur- en scheikundige, bioloog, psycholoog, econoom, cultureel antropoloog; boer, arts, leraar, taxichauffeur, politicus – nieuwe levensvormen en -wijzen doordenken, zodat wij de impact van ons menselijk handelen kunnen omkeren naar het opbouwen van dat wat ons samen doet leven: voldoende schoon water; zuurstofrijke lucht, gezonde aarde, zuivere atmosfeer, gezonde gewassen, niet vergiftigde bestuivers?

Meervoudig waarde denken gaat 100% over het blijvend doordenken en doorvoelen van concreet handelen wat ons leidt naar die nieuwe balans. Belangrijke principes vanuit de natuurlijke waarde gedacht, zijn: ‘als je neemt, geef je ook terug’ en ook ‘de mens staat middenin de natuur, niet erboven’. Bestaat het al?

Bestaat ander gedrag?

Ook in windmolens en in batterijen worden grote hoeveelheden kritische grondstoffen toegepast. Onze op materie gerichte levensstandaard schreeuwt om energie, tenminste als we aangenaam willen blijven leven. Daarvoor hebben we natuurlijke grondstoffen nodig. En veel van die grondstoffen zijn kritiek. We moeten echter leren zorgvuldigheid te betrachten. De natuur duurzaam leren voeden in plaats van de aarde blijven uithollen. We hebben Einsteins nodig, die met veel biologische en natuur- en scheikundige kennis ontdekken hoe we – één met en gelijk aan de natuur –grondstoffen leren ontdekken, waarmee we circulair kunnen blijven voorzien in behoeften die het leven aangenaam maken. Dat is de uitdaging van de toekomst.

Er zijn al veel bedrijven die diep nadenken over de begrippen als terugdringen van gebruik en verbruik van grondstoffen, hergebruik van producten en herwinnen van grondstoffen uit gematerialiseerde waarde. Afval is grondstof.  Maar zet het zoden aan de dijk, indien de hele wereld zich wil opstuwen naar een aangename welvaart, zodat iedereen zich net zo comfortabel weet als de tevreden middenklasse. Is materiële welvaart het nieuwe opium voor het volk? Het volk is rustig, zolang we iedereen binnen de eigen grenzen van herkomst houden (sociaal relationele waarde) en de opgebouwde levensstandaard niet wordt aangetast!’

Is opbouwen van de aarde mogelijk, terwijl we tegelijkertijd de welvaart en beter nog het welzijn willen opstuwen? Ons verstand zegt nee. We moeten samen leren dat iedere onttrekking aan de natuur evenveel waarde aan de aarde terug moet geven. (Onze welvaart is schijnwelvaart, indien het water, de aarde, het licht en de lucht eronder lijdt. Dat is welvaart die naar de toekomst door gedacht het welzijn uitholt en dus niet toekomstbestendig is. Is er al een ‘my biggest little farm’ in industrieland? Zijn er al batterijen en windmolens uitgevonden die de voetafdruk gericht hebben op 100% balans tussen geven en nemen en geen beslag meer leggen op kritische grondstoffen? Is het op hergebruik en herwinnen gerichte beleid van een prachtig bedrijf als Gispen (www.gispen.nl) voldoende krachtig om in 100% balans met de natuur te blijven? Is de opwaardering van de aardoppervlakte, zoals de boeren die aan Eosta leveren, voldoende om de omkering naar een ecologisch georiënteerde economie te maken? Wij houden er natuurlijk van, indien een filosoof als Bruno Latour schrijft: ‘we moeten leren inzien dat de tegenstelling niet ligt tussen links en rechts, maar tussen hen die de aarde willen opbouwen en zij die de aarde verder uithollen, omdat de materiële welvaart en de financiële revenuen die daaraan gekoppeld zijn het overschrijden van de ecologische grenzen toelaatbaar maken!’ Zelfs de menselijke natuur lijdt hieronder als je bedenkt dat onze welvaartsziekten waaraan we samen lijden, gekoppeld zijn aan de wijze waarop we consumeren. We doen onszelf als deel van de natuur dus echt tekort door welvaart boven welzijn van alles wat leeft en leven geeft – onze definitie van natuur – te plaatsen.

We hebben ruimte voor denkwijzen nodig, die de focus zetten op een 100% balans tussen economie en ecologie. Geld is een stimulerend ruilmiddel, geen doel! Laten we dit handig ruilmiddel vanaf nu eens echt gaan benutten voor het investeren in onmogelijke doelen, zoals bijvoorbeeld www.interface.com dat doet: mooie tapijttegelontwerpen met zeer weinig water geproduceerd en inclusief CO2 reductie. De centrale boodschap: ons handelen mag het milieu niet schaden!

Blijvend goed voorbeeld is ook www.bluematch.org. Zie figuur 2. Zij maken met de plaatselijke, vrouwelijke bevolking van India kookkachels die rookvrij pellets verbranden die gemaakt zijn agrarische residuen. Sociaal relationeel; menselijk; intellectueel, natuurlijk en materieel een topproduct. Als heel India dit product zou gebruiken, zou de CO2 uitstoot van Nederland gecompenseerd.

Een website waar je een diversiteit aan inspirerende voorbeelden vindt, ieder dag opnieuw, is: https://www.change.inc. De wereld van nu bruist van de ideeën.

Wat zijn de gemeenschappelijke kenmerken van dit gedrag?

Het belangrijkste kenmerk van dit gedrag is ondernemerschap dat verder kijkt dan het optimaliseren van de aandeelhouderswaarde. Geld is slechts één van de waarden. Een middel die het ruilproces versoepelt en ook een redelijk beeld geeft van de gepercipieerde waarde. Hoe schaarser en/of nuttiger, des te duurder, waarbij de eigenaren van het nuttige en/of schaarse de spekkopers zijn, althans: indien zij ervoor kiezen geldstromen naar de privé sfeer door te sluizen. Maar moeten we blijven denken in nuttig en schaars en het prijskaartje dat daaraan hangt? Moeten we niet gaan denken: ‘ons weggooigedrag is naar de toekomst onhoudbaar, want het  staat opbouw van menselijk welzijn, sociaal relationeel vertrouwen, breed gedragen intelligentie, duurzame infrastructuren en de opbouw van de natuur in de weg!’ Hoe leren we in alle toonaarden  door te denken over de manier waarop we dat wat we nemen, op z’n minst terug hebben te geven?

Hoe stimuleren we dit gedrag?

Wat wij in ons huidige denken meenemen, is het bewust en principieel doordenken van business cases vanuit een meervoudig waarde perspectief. Zorg er voor dat alle idee-ontwikkeling langs de lat van criteria wordt gelegd, die de balans tussen menselijk welzijn, sociaal relationele samenhang, intellectuele ontwikkeling, duurzame materiële opbouw, gezonde natuur en rechtvaardige verdeling van middelen volop stimuleert. Zo hebben HAN studenten van het centrum voor meervoudige waarde-ontwikkeling in de breedte doorgedacht over de ontwikkeling van de A348. Wat kan zo’n weg meer bieden dan alleen de basis zijn voor aangenaam rijden over glad asfalt. Kunnen sensoren worden ingebouwd die de bandenspanning meten en dus het zuiniger rijden beïnvloeden? Kunnen de geluidsschermen gemaakt worden van slib uit de rivieren en beplant worden met planten die enerzijds  het slib zuiveren, CO2 uit de lucht slurpen en de insectenstand stimuleren? Of aan de zonzijde belegd worden met zonnepanelen die de achterliggende wijk weer voorzien van elektriciteit? Steeds stimuleren we bedrijven meervoudig te gaan denken en alle belangen mee te nemen. Verder te kijken dan inkoop, productie, verkoop en de jaarlijkse verlies- en winstrekening die daar uit voortvloeit. Door ketenbreed te kijken en door te denken, worden al meer mogelijkheden zichtbaar. Door de samenwerking met de buren op het industrieterreinaan te gaan, bevorder je de kennisuitwisseling en iedereen kan aan Brainport Eindhoven zien tot welk hoogwaardig denk- en doewerk dit kan leiden.

We lezen ons suf over dienende voorbeelden. Over de vele mogelijkheden van olifantengras of mannelijke hennepplanten bijvoorbeeld. Gaan de vezels van dergelijke CO2 slurpende planten in de toekomst het beton en het staal vervangen?

Maar waar we ook komen, stellen we de vraag die we in de inleiding stelden: ‘hoe leren we rijkelijk terug te geven aan de natuur, zodanig dat de balans tussen wat de natuur ons geeft en wat wij aan de natuur onttrekken nagenoeg 100% zeker weten in balans blijft?’ Durven we zonder angst te denken in onmogelijke doelen, zodat we over de horizon heen een aarde ervaren die zich opgebouwd weet? Hoe leren we water drinken in plaats van plastic drinkwaterflesjes kopen?

Dient dit alles dan de meervoudige waarde-balans?

We leven in een transtietijdperk en daar vloeien alle bovenstaande gedachte uit voort. Ergens is een weg die we kunnen bewandelen richting een natuur die zich met aandacht omringd weet. Ontberingen zijn niet nodig. De natuur van de mens heeft de mens gebracht waar de mens nu staat. We hebben met al onze slimheid (intellectuele waarde) iets opgebouwd, waardoor een relatief grote middenklasse goed en aangenaam kan leven. Het systeem kent een paar pittige weeffouten, zoals het materialiseren van natuurlijke bronnen, zonder oog te hebben voor de schaarste van die bronnen en/of de erbarmelijke omstandigheden waaronder kinderen het kobalt voor onze schone elektrische autobatterijen uit de grond moet(en) halen. Oogkleppen af en hardop bekennen: dit schaadt de natuur en het menselijk welzijn! Stop, bedenk iets anders, daarvoor ben je mens. Een mens die kan en wil zeggen: ‘ik ben, omdat alles is!’ Het hart van de Afrikaanse Ubuntu filosofie. Laat dat de natuur van mensen zijn.

Dit artikel is geschreven door Rob Westerdijk en Roel Riepma.

Kom met ons in gesprek over natuurlijke waarde! Laat een reactie achter of kom hier met ons in contact.